بررسی جایگاه ترکیه در سیاست های خاورمیانه ای ایالت متحده آمریکا بعد از 11 سپتامبر 2001

ایران و ترکیه دو بازیگر قدرتمند در منطقه خاورمیانه هستند که اهداف و منافع ملی آنها در تضاد با یکدیگر قرار ندارند و حتی یکدیگر را از جنبه های مختلف سیاسی- امنیتی و استراتژیک، اقتصادی، و فرهنگی و اجتماعی تکمیل می کنند. همان گونه که ترکیه با تغییر در استراتژی های سیاست خارجی خود و با بهره گیری از فرصت های موجود درمنطقه و پتانسیل های ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی خود سعی در افزایش نقش منطقه ای و جهانی خود دارد، ایران هم باید با حضور فعال در مسائل منطقه ای و با اتخاذ راهبردها و تاکتیک های مناسب درجهت منافع و امنیت ملی کشور، از فرصت پدید آمده موجود در منطقه نهایت بهره را ببرد. اگر چه ایران نسبت به ترکیه با چالش های بیشتری به ویژه در سطح منطقه و نظام بین الملل مواجه است، ظرفیت ها و قابلیت های ایران و ترکیه در تمامی ابعاد سیاسی، امنیتی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی، این دو کشور را به عنوان مهمترین بازیگران منطقه ای تبدیل می کند. در چنین وضعی، رژیم اسرائیل نهایت تلاش خود را جهت اخلال در تقویت چنین ائتلافی به کار خواهد گرفت. رهیافت رئالیسم نئوکلاسیک تلاش می کند میان سطوح تحلیل خرد وکلان ارتباط معنایی ایجاد کند واز این رو به جز بیان عوامل تأثیر گذار خارجی وفرصت ها وتهدیدها در تدوین سیاست خارجی، بر عناصر داخلی ازجمله ویژگی های ساختارسیاسی کشورها، چگونگی استفاده از منابع داخلی و تجهیز سرمایه و برای اجرای سیاست خارجی مطلوب خود و... توجه دارد به نحوی که شرایط نفوذ حداکثری را برای کشورها به ارمغان آورده تا به ارتقای جایگاه آنان در سطوح جهانی ومنطقه ای بیانجامد. ترکیه در شرایط کنونی وبا توجه به ساختارروابط بین الملل که عموماً کشورهای قدرتمندی چون ایالات متحده واتحادیه اروپا همچنان از قدرت تأثیرگذاری وفشار برسایر کشورهابرخودارند ودر موقعیت های مختلفی شرایط تهدیدکننده برای کشورها فراهم می کنند وبا در نظر گرفتن جهشی که ترکیه در جایگاه منطقه ای وجهانی برای خود ترسیم کرده است، از فرصت هایی که جامعه بین المللی برایش در جهت منافع وعلاقمندی های خود ایجاد کرده است، تغییر سیاست خارجی ترکیه به امر مداخله گری تا حصول به موقعیت مورد نظرش امری اجنتاب ناپذیر خواهد بود. سیاست خارجی ترکیه به دنبال حداکثرسازی مطلوبیت های تاریخی وهویتی خود در منطقه وجهان است و با ادامه این رویکرد در نظر دارد در خرده سیستم های منطقه ای به عنوان مرکز و نظام بین الملل به عنوان بازیگر مطرحی شناخته شود. چراکه حزب عدالت وتوسعه با وجود افرادی چون اوغلو واردوغان و چشم انداز وسیعی که در مقابل ترکیه قرار گرفته شده است در سال های آتی نیز به همین روند ادامه خواهد داد واین نگرش به خاطر تحولاتی است که در ساختارهای هویتی ترکیه رخ داده است.البته باید دید که با وجود کشورهای منطقه ای چون ایران که به نوعی به جهت صدور انقلاب و پارامترهای نامتقارن در مواجهه با قدرت های بزرگ چگونه می تواند این مسیر را طی کند. دیدگاه های منتقدان به تقویت منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران :وجوه مشترک تمامی دیدگاه های منتقد موجود در این زمینه عمدتاً برمحور ناهماهنگی موجود میان ایران و همسایگان در منطقه درزمینه هایی همچون ساخت قدرت و سیاست، شکاف های فرهنگی - اجتماعی و مذهبی، سیستم های حکومتی متفاوت ، ناهماهنگی درمیزان و توانایی های توسعه یافتگی، دیدگاه های متفاوت درمورد تهدیدات امنیتی و ریشه های ناامنی در سطح ملی و منطقه ای و نهایتاً نوع روابط با قدرت های بزرگ غربی به خصوص آمریکا و میزان حضور این کشور درمنطقه می-باشد. از نظر این دیدگاه ها در طی دهه های گذشته، طرز تفکر متفاوت در نزد جمهوری اسلامی و کشورهای منطقه به خصوص جهان عرب به نوعی مانع جدی درتقویت منطقه گرایی درسیاست خارجی ایران بوده و به دلیل ساختاری بودن این ویژگی ها این مسئله در آینده نیز ادامه خواهد داشت. منطق چنین بحث هایی درست است. اما تداوم تأثیرگذاری چنین طرز تفکری در حوزه ی سیاست گذاری خارجی، سیاست خارجی ایران را منفعل و به تبع جایگاه منطقه ای و جهانی آن را ضعیف می کند. خاورمیانه بعد از حوادث 11 سپتامبر در حال گذاربه نظم جدید سیاسی – امنیتی است که در آن هریک از بازیگران مهم منطقه ای تلاش برای تثبیت نقش های سیاسی – امنیتی و اقتصادی خود دارند. ایران نیز یک قدرت نوظهور منطقه ای و جهانی است. مسائل ایران از جمله ژئوپلتیک حساس و برنامه ی هسته ای آن ضمن اینکه اهمیت ایران را در نظام منطقه ای و جهانی افزایش می دهند به همان اندازه بر تهدیدات و آسیب پذیری ملی و امنیتی ایران می افزاید. تثبیت دامنه های نفوذ اقتصادی در منطقه برای تحقق اهداف چشم انداز20 ساله و همچنین پیشگیری از تهدیدات امنیتی آینده در منطقه نیازمند تمرکز بر منطقه گرایی و اتخاذ یک سیاست خارجی فعال است که همزمان رویکردهای " توسعه ای " و " سیاسی – امنیتی " را در خود لحاظ کند. تجربه نشان می دهد که هر قدرت درحال ظهور درجهان امروز به ناچار نگاه منطقه گرایی و حرکت به سوی اتحادها و ائتلاف ها را درسیاست خارجی خود الویت داده است. مولفه های قدرت ملی ایران از جمله، برخورداری از یک دولت ملی قوی، موقعیت ژئوپلتیک و عنصر ایدئولوژی به گونه ای است که به ایران نقش ممتازی در مسائل منطقه ای می دهد. ارزش استراتژیک ایران از طریق متصل شدن به مسائلی در منطقه خاورمیانه است که بعد از حوادث 11 سپتامبر با نظام امنیت بین الملل ارتباط مستقیم یافته اند. تمرکز بر منطقه گرایی درسیاست خارجی ایران به نفع امنیت و منافع ملی ایران دربلند مدت می باشد.